چرا در محدوده مرکزی شهر تهران زمین‌لرزه نداریم؟ | انباشت انرژی زلزله احتمالی
عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با بیان اینکه در سال‌های گذشته به طور حیرت‌انگیزی در محدوده مرکزی تهران هیچ تغییر رفتار یا بی‌هنجاری لرزه‌ای مشاهده نشده است، تصریح‌کرد: در این زمینه هم می‌توان گفت که روال عادی است و هم می‌توان نگران این موضوع بود، چرا که گاهی اوقات عدم رخداد زلزله به معنای ذخیره شدن انرژی آن است و شاید بعدها شاهد رخداد لرزه‌ای بزرگتر باشیم.
زمین لرزه‌ای به بزرگی چهار ریشتر ساعت ۲۱ شنبه شب شهر ماهدشت کرج را لرزاند. این زمین لرزه در عمق هشت کیلومتری زمین رخ داد و بار دیگر موضوع وقوع زلزله احتمالی در تهران به عنوان پایتخت سیاسی و اقتصادی کشور را در افکار عمومی زنده کرد.
گستره شهری و پیرامونی تهران از گسل‌های متعددی پوشیده شده که در قسمت‌های شمالی، غربی، شرقی و جنوبی آن پخش شده است. یکی از علائم بارز فعالیت گسل‌ها و شاخص قابل اندازه‌گیری برای تشخیص فعالیت آنها، رخداد «خردلرزه‌ها» است.
کارشناسان می‌گویند، در کل وجود گسل‌های شناخته شده‌ای مثل گسل شمال تهران، گسل نیاوران، گسل لویزان، گسل قصر فیروزه، گسل ایوانکی، گسل ری، گسل کهریزک، گسل رباط کریم و حتی گسل‌های کوچکی که تاکنون ۲۵ مورد آنها شناخته شده، نشاندهنده لرزه‌زا بودن ناحیه است.
در این زمینه، علی بیت‌اللهی عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی ایرنا با اشاره به زلزله اخیر ماهدشت کرج اظهار داشت: این زلزله در حدود ۱۳ کیلومتری جنوب غرب از مرکز شهر کرج با بزرگی چهار ریشتر رخ داد که بار دیگر فعالیت‌های لرزه‌ای گسل‌ها را مورد توجه قرار داد.
وی گفت: این محدوده از شعاع‌های تاثیرگذار روی شهر تهران است و خود کرج و محدوده آن هم محدوده کلانشهری مهمی است و این زلزله در محل تقریبی تلاقی دو گسل اشتهارد از سمت شمالی و گسل ماهدشت از سمت جنوبی رخ داد.
بیت اللهی توضیح داد: گسل اشتهارد با طول شناسایی شده ۶۰ کیلومتر و گسل ماهدشت با طول شناسایی شده ۳۰ کیلومتر در نقشه گسل‌ها وجود دارد که در امتداد خود به سمت غرب به گسل ایپک متصل می‌شود که بزرگترین زلزله دستگاهی را در سال ۴۱ (زلزله بویین زهرا) با تلفات انسانی زیاد در آن شاهد بودیم.
وی یادآور شد: برخی در خصوص فعال بودن گسل ماهدشت و اشتهارد مشکوک بودند اما رخداد این زلزله نشان داد که این گسل‌ها فعالند.
عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی ادامه داد: هرچند خسارت عمده‌ای از این زلزله گزارش نشده است، اما نکته مهم علائم فعال بودن این گسل‌ها است که امتداد شرقی این دوگسل به سمت جنوب کرج و مناطقی همچون فردیس می‌آید و چنانچه منجر به زلزله‌های بزرگ شود خسارت‌بار خواهد بود.
هیچ سیستم پایشی در گسل‌های تهران، تبریز و دیگر شهرهای بزرگ مستقر نشده است
وی اظهار داشت: عمق زلزله نیز هشت کیلومتری زمین گزارش شده که عمق متوسط معادل برای اغلب زمین لرزه‌های رخ داده در دامنه‌های جنوبی البرز است.
بیت‌اللهی یادآور شد: از جنوب شهرستان کرج به سمت شمال آن گسل‌هایی وجود دارد که امتداد آنها به گسل‌های اصلی تهران منتهی می‌شود، از دیدگاه زمین شناسی و تکتونیکی محدوده کرج یک ناحیه محسوب می‌شود که خیلی هم بزرگ نیست، این گسل حدود ۱۲۰ کیلومتر طول شناخته شده دارد که از شمال کرج نیز عبور می‌کند.
وی تصریح‌کرد: علامت شاخص ما برای سنجش فعالیت‌ها یا بی‌هنجاری‌های لرزه خیزی تهران، رخداد زمین لرزه است.
عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی گفت: در جهان اندازه‌گیری جابه‌جایی‌ها به روش‌های لیزری، جی‌پی‌اس‌های متراکم و غیره انجام می‌شود که به عنوان پیش‌نشانگرهای زلزله نیز محسوب می‌شوند، اما ما هیچ سیستم پایشی در گسل‌های تهران، تبریز و دیگر شهرهای بزرگ مستقر نکردیم؛ لذا در حال حاضر بهترین شاخص برای فعالیت‌های لرزه‌ای گسل‌ها همین زلزله‌های خفیف است.
وی اظهار داشت: متوسط فعالیت گسل‌ها این است که هر از چند گاهی شاهد وقوع زلزله‌ای باشیم و این ذات طبیعت ایران است، اما آنچه مهم است این است که بدانیم آیا این زلزله یا رفتار لرزه گسل‌ها از حالت طبیعی خودش خارج شده یا خیر؟ این مهم در حال حاضر فقط با رخداد زمین لرزه‌ها قابل بیان است.
عدم مشاهده بی‌هنجاری لرزه‌ای در محدوده مرکزی پایتخت
بیت‌اللهی گفت: نقشه تهران به سه ناحیه «غرب تهران» (کرج و اطراف آن به سمت قزوین)، «شرق تهران» (دماوند و اطراف آن) و «نوار وسط شهر تهران» تقسیم بندی شده است، اما به طور حیرت انگیزی در محدوده مرکزی تهران هیچ تغییر رفتار یا بی‌هنجاری لرزه‌ای مشاهده نمی‌کنیم.
وی یادآور شد: در ناحیه شرق تهران، زلزله‌ها به طور متمرکز در زون گسل مشاء به سمت گسل تهران رخ می‌دهد. همچنین در ناحیه غرب تهران در سال ۹۶ زلزله ۵.۲ ریشتری ملارد را در جنوب و جنوب غرب کرج داشتیم و زلزله اخیر ماهدشت نیز جزو زلزله‌های غرب تقسیم بندی می‌شود، اما در مرکز تهران از سال ۷۸ تاکنون حتی زلزله بالای چهار ریشتر هم ثبت نشده و حتی رصد رخداد زلزله‌ها در گسل‌های شمال تهران (نیاوران، لویزان، جنوب و شمال ری و کهریزک) رفتار غیر عادی را نشان نمی‌دهد.
عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی تصریح‌کرد: در این زمینه هم می‌توان گفت که روال عادی است و هم می‌توان نگران این موضوع بود، چرا که گاهی اوقات عدم رخداد زلزله به معنای ذخیره شدن انرژی زلزله است و شاید بعدها شاهد رخداد لرزه‌ای بزرگتر باشیم.
نیازمند ابزارهای دقیق و سیستم پایش گسل‌ها هستیم
وی خاطرنشان کرد: برای بیان اینکه کدام رخداد در تهران در حال وقوع است، نیازمند ابزارهای دقیق و سیستم پایش گسل‌ها هستیم. باید گفت به طور عمده نیز واریانت منفی (یعنی اینکه انرژی زمین در حال ذخیره است و احتمال وقوع زلزله بزرگتری وجود دارد) مد نظر ما است زیرا به هیچ عنوان نباید در این امر مخاطره زا جنبه‌های مثبت را در نظر بگیریم.
بیت‌اللهی توضیح داد: وقتی گسل‌ها فعال می‌شود، از اطراف آنها شاهد تشعشع گاز رادون هستیم و «تشعشع‌سنج‌های رادونی» در کشور ما نیز وجود دارد.
وی تاکید کرد: باید نسبت به حفر چاه ویژه برای پایش گسل‌ها اقدام شود، همچنین باید «کرنش سنج» (که تغییر شکل لایه‌ها را می‌سنجد) و «تنش سنج» و دیگر دستگاه‌ها باید در جاهای مختلف از گسل‌ها در چندین ناحیه نصب شود تا وقتی اعدادی خارج از نُرم به ثبت رسید علامتی از رخداد باشد.
این مقام مسئول مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی اظهار داشت: تجهیز گسل‌ها به ابزارهای یاد شده نیازمند عزم مدیریتی در کشور است و حداقل باید برای کلان‌شهرهایی همچون تهران، تبریز، مشهد و غیره نصب شود که هزینه‌های آنچنانی نیز در بر ندارد.
وی در پایان گفت: متاسفانه هر گاه زلزله‌ای در اطراف تهران رخ می‌دهد حساسیت‌ها بیشتر شده، اما پس از یکی دو هفته همه چیز به فراموشی سپرده می‌شود.
منبع
ایران جیب
