هزینه‌های حداقل معیشت خانوارها/ چقدر باید خرج کنیم؟
در فروردین ماه امسال حداقل هزینه هر خانوار برای تأمین مقادیر مشخصی از مواد خوراکی جهت جلوگیری از سوءتغذیه و آسیب جسمی، حدود 9 میلیون و 800 هزار تومان برآورد شده است که نسبت به فروردین سال گذشته 47 درصد افزایش را تجربه کرده است.
این در حالی است که حداقل حقوق کارگران در سال جاری نیز تقریباً برابر حداقل هزینه تأمین مواد خوراکی بوده و از همین‌رو می‌توان گفت حداقل‌بگیران توانایی تأمین نیازهای غیرخوراکی و افزایش کیفیت زندگی خود را ندارند.
در این گزارش سبد معیشتی اکوایران برای یک خانوار ایرانی و براساس اندازه این خانوار که معادل 3.1 نفر است، مورد محاسبه قرار گرفته است.
مختصری درباره سبد معیشتی اکوایران
تأمین تغذیه سالم برای هر فرد مستلزم مصرف منظم گروه‌های متنوع غذایی است تا از ابتلا به بیماری‌های ناشی از سوءتغذیه جلوگیری شود. هزینه تهیه این اقلام غذایی، به دلیل ارتباط مستقیم با سلامت جسمی، حتی در شرایط کاهش درآمد نیز معمولاً از سبد مصرفی خانوار حذف نمی‌شود. در همین راستا، مراکز علمی برجسته کشور از جمله انستیتو تحقیقات تغذیه و صنایع غذایی و دانشکده علوم تغذیه دانشگاه علوم پزشکی تهران، الگویی تحت عنوان «سبد غذایی بهینه» طراحی کرده‌اند که ترکیبی استاندارد از گروه‌های غذایی ضروری برای تأمین نیازهای روزانه بدن ارائه می‌دهد. اکوایران با استفاده از کلیات این سبد و مقادیر توصیه‌شده آن، سبد معیشتی اکوایران را طراحی کرده است.
با وجود سهم بالای خوراکی در سبد مصرف خانوار، بر اساس داده‌های اخیر دسترسی به الگوی تغذیه‌ای استاندارد برای بخش قابل توجهی از جامعه، با دشواری‌های فزاینده‌ای همراه شده است. افزایش ماهانه قیمت کالاهای اساسی و جهش هزینه‌های سبد غذایی در ماه‌های پایانی سال گذشته، فشار اقتصادی مضاعفی بر خانوارها وارد کرده است. اکوایران، با تحلیل داده‌های رسمی منتشر شده توسط مرکز آمار ایران، شاخصی ویژه برای محاسبه «هزینه ماهانه تأمین سبد غذایی مطلوب» توسعه داده است که نشان می‌دهد در اولین ماه سال جاری این هزینه برای هر خانوار نزدیک به 10 میلیون تومان برآورد شده است.
سبد پیشنهادی اکوایران شامل ۱۳ گروه کالایی است که با هدف پوشش نیازهای تغذیه‌ای با حداقل هزینه طراحی شده است. برای کاهش هزینه‌ها، اقلام اقتصادی‌تر و پرمصرف‌تر همچون برنج وارداتی و حبوباتی مانند عدس و لپه در اولویت قرار گرفته‌اند. گرچه این سبد می‌تواند با اقلام مغذی‌تر تکمیل شود، اما در راستای حفظ حداقلی بودن هزینه‌ها، چنین توسعه‌ای مدنظر قرار نگرفته است. بنابراین سبد اکوایران به لحاظ اقلام جزئی تفاوت‌هایی با سبد انستیتو تغذیه دارد. برای مثال، در سبد انستیتو گروه لبنیات و مقدار مصرف مطلوب آن ذکر شده در حالی که اکوایران لبنیات را به «شیر»، «ماست»، «پنیر» و «کره» تقسیم کرده و حجم مورد نیاز برای مصرف ماهانه لبنیات را بین این ۴ مورد به شکل مساوی تقسیم کرده است.
تفاوت این سبد با «سبد شاخص قیمت مصرف‌کننده» مرکز آمار در دو بعد است: تمرکز بر تأمین حداقل نیازهای غذایی فردی و تفاوت در روند نوسانات قیمتی نسبت به تورم عمومی. این ویژگی‌ها، سبد غذایی اکوایران را به معیاری مستقل برای سنجش فشار اقتصادی بر تغذیه خانوارها تبدیل می‌کند.
جزئیات حداقل هزینه سبد خوراکی خانوار در فروردین 1404
براساس محاسبات اکوایران و گزارش «متوسط قیمت خوراکی‌های منتخب در مناطق شهری» مرکز آمار، در فروردین امسال تهیه لبنیات برای یک خانوار نزدیک به 3 میلیون تومان هزینه داشته است. بر اساس آنچه که قبلاً اشاره شد، اکوایران، گروه لبنیات در جدول انستیتو تغذیه را به ۴ نوع کالای لبنی پرمصرف تقسیم کرده است. بر اساس این تقسیم‌بندی، هر فرد باید ۴.۵ لیتر شیر، ۳ کیلوگرم ماست، ۷۵۰ گرم پنیر و ۷۵۰ گرم کره در طول یک ماه مصرف کند. حال اگر این مقادیر را براساس اندازه خانوار بررسی کنیم، هزینه تأمین دو مورد اول به ترتیب ۶۱۱ هزار تومان و ۵۶۲ هزار تومان بوده است. مبلغ مورد نیاز برای تأمین پنیر و کره به مقادیر اشاره‌شده نیز به ترتیب ۳۷۵ هزار تومان و یک میلیون و ۳۸۶ هزار تومان است. بنابراین از بین کالاهای لبنی مختلف، بیشترین هزینه به کره اختصاص دارد.
اما لبنیات تنها گروه خوراکی نبوده که در فروردین شاهد افزایش قیمت بوده و سهم بالایی از مخارج خوراکی را به خود اختصاص داده است؛ گوشت، میوه‌جات و برنج نیز نقش مهمی در تورم خوراکی سال جدید ایفا کرده‌اند.
براساس مقادیر توصیه‌شده، هر فرد باید در ماه ۲ کیلو و ۱۰۰ گرم برنج مصرف کند. اگر مبنا برنج وارداتی درجه یک باشد، هزینه تأمین این بخش از خوراک در مقیاس خانوار در فروردین به ۵۳۱ هزار تومان رسیده است. گوشت گاو یا گوساله نیز برای هر خانوار یک میلیون و ۶۷۷ هزار تومان هزینه ایجاد کرده است. از طرفی، هر خانوار برای تأمین حداقلی از میوه‌جات، یعنی پرتقال و سیب، باید به ترتیب ۵۷۳ هزار تومان و ۷۲۸ هزار تومان هزینه کند.
کالای خوراکی مقدار مصرفی ماهانه هزینه (تومان)
شیر
4.5 لیتر
611,000
ماست
3 کیلوگرم
562,000
پنیر
750 گرم
375,000
کره
750 گرم
1,386,000
برنج
2.1 کیلوگرم
531,000
گوشت گاو یا گوساله
–
1,677,000
پرتقال
–
573,000
سیب
–
728,000
با توجه به مقادیری که گفته شد، هر خانوار در فروردین امسال برای تهیه این سبد خوراکی باید 9 میلیون و 787 هزار و 194 تومان هزینه کند.
این رقم نسبت به اسفند ماه 4.93 درصد و نسبت به فروردین سال قبل 47.3 درصد رشد کرده است. بالاتر بودن رشد ماهانه قیمت این سبد نسبت به تورم ماهانه کل کشور (3.9 درصد) نشان می‌دهد که سرعت افزایش قیمت اقلام خوراکی اساسی و ضروری برای یک خانوار از سرعت افزایش قیمت کل اقلام سبد مصرف یک خانوار در ابتدای امسال بالاتر بوده است.
